Të moshuarit jetojnë në kushte çnjerëzore, të braktisur nga shteti dhe të ekspozuar ndaj dhunës, urisë, sëmundjeve e korrupsionit.
Në Shqipëri funksionojnë vetëm gjashtë qendra rezidenciale publike për të moshuarit, të shpërndara në Tiranë, Shkodër, Fier, Kavajë, Gjirokastër dhe Poliçan. Këto institucione përballen me mungesë fondesh, staf të pamjaftueshëm dhe kushte mjeruese.
Azilet publike ofrojnë alternativa për të moshuarit që jetojnë vetëm dhe nuk kanë mundësi financiare për qendrat private, të cilat kushtojnë mbi 50 mijë lekë të reja në muaj. Por, këto alternativa janë gjithnjë e më të rrezikshme dhe degraduese për jetën dhe shëndetin e të moshuarve.
Shumë prej të moshuarve që strehohen në këto institucione vuajnë nga sëmundje të rënda kronike, çrregullime mendore dhe depresion. Për shkak të mungesës së kujdesit, një pjesë e tyre përfundojnë në spitale pa ndihmë dhe pa ndonjë ndjekje mjekësore të rregullt.
Kontrollet shëndetësore nuk ofrohen në mënyrë periodike. Shumica e qendrave nuk kanë mjekë të brendshëm me kontratë të plotë dhe mungojnë specialistët e geriatrinë. Qasja ndaj shërbimeve mjekësore mbetet një luks i papërballueshëm për pjesën më të madhe.
Në raste urgjente, institucionet nuk kanë ambulanca dhe shpesh ndihma vjen pas orësh pritjeje. Në disa raste, të moshuarit janë detyruar të qëndrojnë më gjatë në spital sepse azilet nuk kanë mjete për t’i marrë përsëri në institucion.
Ushqimi në këto qendra është i një cilësie të dobët. Supa pa vlera ushqyese, gjellë pa përbërës, djathë i njomur në kripë dhe produkte të skaduara janë përditshmëri. Të moshuarit, në pamundësi për të ngrënë, dalin jashtë për të blerë vetë ushqim me pak lekë që u kanë mbetur.
Vizitat dentare mungojnë totalisht. Higjiena orale nuk trajtohet si prioritet, ndërsa protezat që nuk qëndrojnë mirë në gojë, mbeten problem pa zgjidhje. Përgjigjja e vetme që marrin nga drejtuesit është “blej ngjitës në farmaci”.
Shumë prej të moshuarve marrin vetëm pension social prej 6 mijë lekësh në muaj, për shkak të boshllëqeve ligjore dhe interpretimeve administrative të paqarta. Kjo shumë është e pamjaftueshme për të mbuluar nevojat më minimale të jetesës.
Në shumë institucione, dhomat janë të mbipopulluara dhe nuk përmbushin as standardet minimale të hapësirës për çdo banor. Tre ose katër vetë ndajnë dhoma të vogla, pa privatësi, me krevate të ngjeshur dhe kushte mbytëse për të jetuar me dinjitet.
Raportet e kontrollit tregojnë mungesë trajnimesh për stafin dhe mungesë certifikatash profesionale. Kujdestarët shpesh janë të paktë në numër dhe të papërgatitur për të trajtuar pleq me sëmundje kronike, çrregullime mendore apo aftësi të kufizuara.
Shumë banorë raportojnë raste dhune fizike dhe psikologjike nga persona të tjerë në azil me probleme të shëndetit mendor. Këta persona nuk ndahen nga të tjerët, dhe kjo ka sjellë konflikte të rrezikshme brenda dhomave të përbashkëta.
Psikiatër nuk ka në asnjë nga këto institucione, ndërsa barnat për qetësim shpesh përdoren si mjet kontrolli, në vend të trajtimit profesional. Kjo sjell jo vetëm abuzim, por edhe përkeqësim të gjendjes mendore të banorëve.
Shpeshherë, për të marrë një shërbim më të mirë, të moshuarit detyrohen të japin ryshfet. Disa tregojnë se sanitarët u kontrollojnë xhepat, u marrin paratë, apo refuzojnë t’u shërbejnë pa shpërblim financiar.
Në disa raste, drejtuesit e qendrave refuzojnë të largohen edhe pasi kanë mbushur moshën e pensionit. Ata qëndrojnë në pozita drejtuese dhe vazhdojnë të menaxhojnë fondet dhe punonjësit në mënyrë të pandëshkuar.
Korrupsioni përfshin gjithashtu procedurat e tenderimit. Raste të verifikuara tregojnë se tenderët për furnizime janë fituar nga kompani të vetme, pa garë, duke ngritur dyshime për favorizime dhe shpërdorim fondesh.
Një kompani e vetme ka fituar dhjetëra tenderë për furnizime në azile të ndryshme, përfshirë mish, bulmet dhe lëndë djegëse. Dyshimet për lidhje me bashkitë janë të forta, por mungon transparenca dhe hetimi institucional.
Ndërkohë që nevoja për vende në azile rritet çdo vit, numri i qendrave publike mbetet i njëjtë. Shumë të moshuar që aplikojnë për strehim nuk pranohen për shkak të mungesës së kapaciteteve.
Nga gjashtë qendrat ekzistuese, vetëm dy janë në varësi të Shërbimit Social Shtetëror, ndërsa të tjerat menaxhohen nga bashkitë, të cilat shpesh nuk kanë burime dhe as përgatitje për këtë përgjegjësi të rëndësishme.
Azilet nuk duhet të jenë burgje sociale për moshën e tretë, por vende dinjitoze për pleqtë që nuk kanë më asnjë derë ku të trokasin. Mungesa e fondeve nuk mund të jetë justifikim për një krizë që po thellohet.
Përkujdesi për të moshuarit është pasqyrë e një shoqërie. Në Shqipëri, kjo pasqyrë është plasaritur dhe askush nuk e pastron. E ardhmja e çdo njeriu, në një formë ose tjetër, përfundon aty ku ndodhen sot ata të harruar.
