Një fermentim kimik që ndryshoi fatin e Britanisë dhe çeli rrugën për krijimin e shtetit të Izraelit në vitin 1948
Në një kohë kur bota fliste vetëm për luftë dhe shkatërrim, një shpikje e heshtur shkencore e viteve 1915-1917 do të luante një rol kyç në formimin e një shteti të ri. Në thellësitë e Luftës së Parë Botërore, prodhimi i municioneve në Mbretërinë e Bashkuar po rrënohej nga mungesa e një përbërësi thelbësor – acetonit. Pa këtë përbërës nuk mund të prodhohej korditi, materiali pa tym që zëvendësoi barutin klasik në mbushjet e artilerisë.
Kriza ishte e thellë: artileria britanike ishte thuajse e paralizuar, me vetëm katër të shtëna në ditë për çdo top, për shkak të mungesës së korditit. Kjo situatë kërcënonte të mposhtte aleatët dhe të përmbyste balancën e luftës. Dhe pikërisht në këtë moment kritik, hyri në skenë një kimist me origjinë hebre-ruse, Chaim Weizmann, i cili jetonte dhe jepte mësim në Britani.
Weizmann arriti të izolojë një bakter të quajtur Clostridium acetobutylicum, i cili shndërronte niseshtenë – të marrë nga misri, patatet ose gruri – në aceton në mënyrë shumë efikase. Kjo metodë e re fermentimi ishte aq premtuese, saqë prodhimi i acetonit arriti shpejt mbi 100 tonë në javë. Për të mos cënuar burimet ushqimore të popullsisë, nxënësit në të gjithë Britaninë u angazhuan për të mbledhur gështenja të egra, që gjithashtu prodhonin niseshte.
Rezultatet ishin mbresëlënëse: nga vetëm 500 mijë predha të prodhuara në pesë muajt e parë të luftës, në vitin 1917 Britania arriti në 50 milionë predha. Kryeministri i kohës, Lloyd George, i ofroi Weizmann-it çdo shpërblim të mundshëm për kontributin e tij. Por Weizmann nuk kërkoi as pasuri e as tituj – ai kërkoi vetëm një gjë: krijimin e një kombi për popullin e tij.
Pak vite më pas, kjo kërkesë do të merrte formë nëpërmjet Deklaratës së Balfour, që i hapte rrugë formimit të një shteti hebre në Palestinë. Kur më në fund u shpall shteti i Izraelit në vitin 1948, vetë Weizmann u bë presidenti i tij i parë, një post që e mbajti deri në vdekjen e tij më 1952.
Historia e këtij kimisti nuk është vetëm një kronikë shkencore, por një dëshmi se si zbulimet mund të ndikojnë gjeopolitikën dhe fatin e kombeve. Një substancë që sot përdoret për të hequr manikyrin, atëherë shërbeu si shtyllë e fitores ushtarake britanike dhe themelit të një shteti të ri.
Fjalët e Weizmann para Asamblesë Kushtetuese të Izraelit në vitin 1949 mbeten aktuale edhe sot: “Gjithë jetën time kam luftuar që shkenca të bëhet themeli i ndërmarrjes sonë kombëtare. Por drejtësia, paqja dhe vëllazëria janë vlerat më të larta që mund të shërojnë plagët e njerëzimit”. Në kohë trazirash dhe konflikti, ndoshta ka ardhur koha të kujtojmë se historitë më të mëdha nuk shkruhen gjithmonë me armë, por shpesh me dije.
Chaim Weizmann, njeriu që kontribuoi me shkencën e tij në shpëtimin e Britanisë dhe krijimin e Izraelit, nuk mund ta kishte parashikuar se shteti që ai ndihmoi të themelohej do të kthehej dekada më vonë në një fuqi ushtarake që shumë sot e akuzojnë për mizori të krahasueshme me ato të nazistëve. I frymëzuar nga idealet e drejtësisë, vëllazërisë dhe paqes, Weizmann besonte se kombi hebre do të ishte një strehë për një popull të persekutuar, e jo një motor shkatërrimi që do të zhvendoste, do të vrite dhe do të bombardonte pa dallim civilë në territore të pushtuara.
Ironikisht, ata që dolën nga një holokaust, u kthyen në ndërtues të një makinerie lufte që në sytë e shumë vëzhguesve ndërkombëtarë e kanë tejkaluar çdo kuptim të vetëmbrojtjes. Gjenocidi që hebrenjtë përjetuan nën regjimin nazist, sot përdoret si justifikim për dhunën sistematike ndaj popullsisë palestineze, që përballet me bllokada, vrasje masive dhe spastrime etnike. Në këtë ironi të dhimbshme të historisë, figura e Weizmann mbetet tragjikisht simbolike: një idealist që ngriti me shkencë një shtet, pa mundur të parashikojë si do të deformohej ai ideal në një realitet të errët.
