Televizioni i mirënjohur amerikan "Science Channel", ka publikuar një mini-dokumentar për fshatin Tragjas, të bashkisë së Orikumit, në rrethin e Vlorës.
Mini-dokumentari do të jetë pjesë e programit televiziv "Mysteries of the Abandoned".
Tragjasi njihet si një vendbanim i lashtë që daton nga shekulli VI para Krishtit dhe një shtëpi për qindra familje shqiptare, me një traditë rezistence ndaj pushtuesve të huaj.
Në mini-dokumentar flasin disa historianë, të cilët japin detaje për misteret e këtij fshati.
Historiani ushtarak James Corum shprehet:
Sipas historianit, nga ky fshat nisi një nga fushatat më vdekjeprurëse gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Në mini-dokumentar janë filmuar edhe pamje nga thellësia e detit, ku gjenden disa relike të vjetra që dëshmojnë historinë e fshatit Tragjas.
Gjurmët e vendbanimit të lashtë janë shfaqur në qytezën e Sofës, ku janë zbuluar edhe tuma ilire. Akoma edhe sot aty pranë Tragjasit të vjetër gjendet një vend i quajtur "Maja e Qytetes".
Sipas arkeologëve, ndërtimet në Tragjas datojnë që nga shekulli VI para Krishtit. Ky fshat ka qenë i njohur me disa emra si: Tregas, Dragjat, TRegasaj dhe Dragjiates.
Në antikitet, ky vendbanim ishte pjesë e qendrave të fortifikuara të gjirit të Vlorës dhe lidhej me Orikumin.
Ky fshat u shkatërrua disa herë nga pushtuesit osmanë dhe u rindërtua në shekullin XVI, ku përmendet edhe kalaja e Gjon Boçarit. Kjo kala mesjetare përforcohet nga dy kulla gjashtëkëndore.Lartësia e mureve shkon ne 5,5 metra e gjerësia 1,25 metra.Ndërtimi i saj eshte i lidhur me fisin e Boçarëve. Themelues i hershëm përmendet Gjon Boçari, bashkëkohës i Skënderbeut.
Banorët e këtij fshati kanë marrë pjesë në në kryengritjet antiosmane në vitet 1432, 1443, 1581, 1883, 1847, dhe më pas gjatë periudhës së "Rilindjes Kombëtare", në Lidhjen e Prizrenit.
Tragjasi ka qenë gjithashtu një mbështetje e rëndësishme edhe për Ismail Qemalin në betejat e brendshme politike që zhvilloheshin në Vlorë gjatë shpalljes së Pavarësisë.
